Ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών

Τράπεζες. Άλλοτε μας αγχώνουν και μας ανησυχούν και άλλοτε μας εξυπηρετούν και μας βοηθούν να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας. Όποια και αν είναι η εντύπωση που έχουμε για τις τράπεζες, δεν χωράει αμφιβολία πως οι ίδιες συγκροτούν έναν από τους πλέον ζωτικούς και απαραίτητους παράγοντες μιας σύγχρονης οικονομίας.

Τα είδη των τραπεζών ποικίλουν ανάλογα με τον σκοπό και τη λειτουργία τους. Ωστόσο, στο παρόν άρθρο θα επικεντρωθούμε στο πιο διαδεδομένο και προσιτό είδος τραπεζών, τις εμπορικές.

Οι εμπορικές τράπεζες είναι χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που κατά κύριο λόγο εμπορεύονται χρήμα, το οποίο, όπως όλα τα προϊόντα, έχει την δική του τιμή που είναι γνωστή ως επιτόκιο. Βασική τους λειτουργία είναι να χορηγούν δάνεια για να ενισχύσουν την κατανάλωση ή την επένδυση επιβάλλοντας στους πελάτες τους ένα επιτόκιο δανεισμού. Ταυτόχρονα, και προκειμένου να καλύψουν μέρος των λειτουργικών τους αναγκών, οι τράπεζες χρησιμοποιούν χρήματα από τους καταθέτες, τους οποίους αμείβουν με το καταθετικό επιτόκιο. Η διαφορά μεταξύ επιτοκίου δανεισμού και καταθετικού επιτοκίου αποτελεί το κέρδος των τραπεζών. Με άλλα λόγια, οι τράπεζες απορροφούν χρήματα από όσους θέλουν να αποταμιεύσουν και χορηγούν χρήματα σε όσους θέλουν να δανειστούν. Μιλώντας με οικονομικούς όρους θα λέγαμε ότι συνδέουν τα πλεονασματικό με το ελλειμματικό μέρος μιας οικονομίας.

Οι ίδιες οι τράπεζες χρηματοδοτούνται από μετόχους, οι οποίοι παρέχουν τα λεγόμενα Μετοχικά Κεφάλαια. Αν σε αυτά προστεθούν τα κέρδη ενός έτους που η κάθε τράπεζα αποφασίζει να κρατήσει στα ταμεία της, προκύπτουν τα λεγόμενα Ίδια Κεφάλαια. Ωστόσο, ο κύριος όγκος χρηματοδότησής τους προέρχεται από εξωτερικούς δανειστές, όπως επενδυτικές εταιρείες ή ακόμα και άλλες τράπεζες. Οι οργανισμοί αυτοί παρέχουν τα Ξένα Κεφάλαια, τα οποία κάθε τράπεζα θα κληθεί κάποτε να αποπληρώσει.

Χρησιμοποιώντας ξένα κεφάλαια οι τράπεζες μπορούν να δανείσουν περισσότερα χρήματα από όσα διαθέτουν στα ταμεία τους, παράγοντας, έτσι «νέο χρήμα». Εφόσον ο δανεισμός τούς αποφέρει κερδοφορία, όσο περισσότερο χρήμα δανείζουν, τόσα μεγαλύτερα είναι τα κέρδη τους. Ο δανεισμούς ωστόσο, δεν μπορεί να αυξάνεται συνεχώς αφού παράλληλα με τα κέρδη τους, αυξάνεται και ο κίνδυνος χρεοκοπίας λόγω υπερδανεισμού.

Για να γλυτώσουν τον κίνδυνο, οι τράπεζες οφείλουν να διατηρούν μια ισορροπία μεταξύ ξένων και ιδίων κεφαλαίων. Προς αυτή την κατεύθυνση εργάζονται οι εποπτικές αρχές και οι κεντρικές τράπεζες, οι οποίες επιβάλλουν ένα ελάχιστο ποσοστό επί του συνολικού κεφαλαίου που οι εμπορικές τράπεζες είναι υποχρεωμένες να αντλούν από τους μετόχους τους.

Με άλλα λόγια, επιβάλλουν ένα ελάχιστο όριο στο κλάσμα , το οποίο σύμφωνα με το ρυθμιστικό πλαίσιο που επιβάλλει η Επιτροπή της Βασιλείας δεν μπορεί να είναι μικρότερο του 8%. Αυτό σημαίνει ότι αν μια τράπεζα διαθέτει 100.000€ συνολικών κεφαλαίων, τουλάχιστον 8.000€ θα πρέπει να προέρχονται από τους μετόχους.

Αν ο κανόνας δεν τηρηθεί, η εκάστοτε τράπεζα είναι υποχρεωμένη να αλλάξει τη σύνθεση συνολικών κεφαλαίων αυξάνοντας τα Ίδια και μειώνοντας τα Ξένα. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται ανακεφαλαιοποίηση κι ένας τρόπος για να επιτευχθεί είναι να μετατραπούν τα ομόλογα που έχει εκδώσει,δηλαδή μέρος του δανεισμού τους, σε μετοχές. Με αυτόν τον τρόπο το μετοχικό κεφάλαιο αυξάνεται ως ποσοστό του συνολικού κεφαλαίου, οι δανειστές γίνονται μέτοχοι και η τράπεζα παίρνει τον δρόμο της επιστροφής στην κανονικότητα.

Αυτό συνέβη και στην χώρα μας μετά την κρίση του 2008. Πολλά από τα δάνεια των τραπεζών είχαν χρηματοδοτήσει το κτίσιμο κατοικιών, η αξία των οποίων έπεσε κατακόρυφα. Οι δανειζόμενοι δεν μπόρεσαν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους και οι τράπεζες δεν μπορούσαν να πουλήσουν τις κατοικίες αυτές στην τιμή που οι ίδιες είχαν χορηγήσει. Τα δάνεια αυτά χαρακτηρίστηκαν “κόκκινα”, δηλώνοντας πως δεν ήταν δυνατό να αποπληρωθούν.

Την περίοδο 2012-2013, προκειμένου να καλυφθεί η ζημία των τραπεζών, το ελληνικό κράτος παρενέβη μέσω του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, το οποίο ενίσχυσε τα τραπεζικά κεφάλαια αγοράζοντας μετοχές τους και αποτρέποντας την χρεοκοπία.

Το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας ενισχύθηκε από χρήματα του αντίστοιχου ευρωπαϊκού European Financial Stability Facility (E.F.S.F) με αποτέλεσμα το δημόσιο χρέος της Ελλάδας να αυξηθεί. Με άλλα λόγια, το κράτος προκειμένου να διασώσει τις τράπεζες, αναγκάστηκε να δανειστεί επιβαρύνοντας, τους φορολογούμενους.

Την περίοδο 2012-2015 η Ελλάδα εφάρμοσε όχι μία, αλλά τρεις ανακεφαλαιοποιήσεις, ενώ το παράδειγμα ακολούθησαν Ιρλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία και Κύπρος. Σύσσωμη η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιούργησε και αναδιαμόρφωσε ειδικούς θεσμούς και τα κράτη-μέλη αύξησαν τα πρωτογενή τους ελλείμματα προς αντιμετώπιση του κινδύνου κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος. Οι μέθοδοι και τα μεγέθη διαφέρουν από χώρα σε χώρα, όπως άλλωστε και τα αποτελέσματα.

Τις περισσότερες φορές η συζήτηση γύρω από την ανάγκη διάσωσης των τραπεζών εγείρει διαφωνίες και εντάσεις μεταξύ αναλυτών, πολιτικών και δημοσιογράφων. Πολλοί θεωρούν τη διάσωση απάτη, προϊόν ευνοϊκής μεταχείρισης ή ένδειξη διαπλοκής. Στην πράξη, όμως, λίγοι είναι αυτοί που αμφισβητούν τη σημασία του τραπεζικού συστήματος. Είναι αφελές να παραβλέψουμε ότι το σύστημα, αυτό, τροφοδοτεί τις ανάγκες και τη λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας. Τα προβλήματά του καταλήγουν να είναι προβλήματα όλων μας και οι λύσεις δεν μπορούν να μας αφήνουν αδιάφορους.