caroline-hernandez-gfDQ9GmjNFI-unsplash

Ασφαλιστικό σύστημα

Είναι γεγονός, ότι όταν ακούμε συζητήσεις στη χώρα μας αναφορικά με τις συντάξεις και συνάμα με το ασφαλιστικό μας σύστημα, παρατηρούμε μια σύγχυση. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι -μάλλον- λογικός, καθώς η πολυπλοκότητα του νομοθετικού πλαισίου που διέπει το ασφαλιστικό σύστημα στην Ελλάδα καθιστά την ενημέρωση των πολιτών για τη δομή και τη λειτουργία του χρονοβόρα και δύσπεπτη. Για το λόγο αυτόν, στο κείμενο που ακολουθεί θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε τα είδη των ασφαλιστικών που μπορούμε να συναντήσουμε παγκοσμίως, εστιάζοντας με τρόπο απλό στα επιμέρους χαρακτηριστικά τους, δίχως να λαμβάνουμε υπόψη ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις.

Κεφαλαιοποιητικό Σύστημα (Fully Funded)

Στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα ασφάλισης οι εισφορές του εργαζομένου αποταμιεύονται σε έναν ενιαίο “κουμπαρά” και φυλάσσονται εκεί μέχρι τη στιγμή της συνταξιοδότησης του. Ο “κουμπαράς” αυτός, μπορεί να είναι ένα επενδυτικό fund[1], μια τράπεζα ή άλλοι ειδικοί επενδυτικοί φορείς. Η σύνταξη, λοιπόν, ενός ασφαλισμένου σε κεφαλοποιητικό σύστημα εξαρτάται από τα χρόνια που εισέφερε, το ποσό που κατέβαλε και από την απόδοση της κεφαλαιοποίησης του, η οποία λογίζεται τυπικά ως επένδυση. Το σύστημα αυτό φαίνεται σε πολλούς ως πιο δίκαιο, καθώς ο κάθε συνταξιούχος λαμβάνει ως σύνταξη τις δικές του αποταμιεύσεις (εισφορές) συν μια μικρή απόδοση αυτών. Βάσει του ποσού αυτού και του προσδόκιμου της ζωής του , θα λάβει μιαν ορισμένη σύνταξη. Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι το συγκεκριμένο σύστημα εναποθέτει πλήρως στο άτομο τη δυνατότητα επιλογής του ποσού που θέλει να αποταμιεύσει. Το γεγονός αυτό, ενδεχομένως, ελλοχεύει κινδύνους μη εξασφάλισης της απαραίτητης αποταμίευσης που χρειάζεται το άτομο για να διασφαλίσει μια βιώσιμη συνταξιοδότηση για το υπόλοιπο της ζωής του. Εν ολίγοις, το ίδιο το άτομο αναλαμβάνει το ρίσκο για την απόδοση των επενδύσεων του (αποταμιεύσεις), κάτι που αποτελεί το βασικό μειονέκτημα του συγκεκριμένου συστήματος.

Πότε με συμφέρει να έχω κεφαλαιοποιητικό σύστημα; Όταν οι αποδόσεις των επενδυμένων εισφορών μου είναι σταθερά υψηλές.

Ένα απλό παράδειγμα

Έστω ότι το άθροισμα των συνολικών εισφορών που αποταμίευσε ένας εργαζόμενος κατά τη διάρκεια του εργασιακού του βίου είναι €200.000.Υποθέτoυμε, επίσης, ότι οι εισφορές που επένδυσε στον επενδυτικό φορέα που επέλεξε είχαν μέση απόδοση 2% (δηλαδή ο προσωπικός του «κουμπαράς» όταν συνταξιοδοτήθηκε είχε μέσα 200.000 + 200.000×2% = €204.000). Τέλος, υποθέτουμε ότι συνταξιοδοτήθηκε στην ηλικία των 65 των ετών και ότι βάσει των προβλέψεων για το προσδόκιμο ζωής, θα ζήσει μέχρι την ηλικία των 85 ετών. Αν επιθυμεί να λαμβάνει το ίδιο ποσό μηνιαίας σύνταξης για τα επόμενα 20 χρόνια, τότε η μηνιαία του σύνταξη θα είναι ίση με το συνολικό ποσό της αποταμίευσης του (συν την απόδοση αυτής) διά του αριθμού των μηνών που περιλαμβάνονται σε περίοδο 20 χρόνων (20×12 = 240 μήνες) . Εν κατακλείδι, ο συγκεκριμένος εργαζόμενος θα λαμβάνει μηνιαία σύνταξη ύψους 204000 ÷240 = €850 για 20 χρόνια.

Διανεμητικό Σύστημα (Pay as you go)

Το διανεμητικό σύστημα ασφάλισης είναι το σύστημα που ισχύει στην Ελλάδα σήμερα, κατά το οποίο οι σημερινοί εργαζόμενοι πληρώνουν τις συντάξεις των τωρινών συνταξιούχων μέσω των εισφορών τους. Σε αντίθεση με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα, οι εισφορές των εργαζομένων δε χρηματοδοτούν τις δικές τους συντάξεις , δημιουργούν όμως μια προσδοκία –ένα κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ γενεών- ότι θα ανταμειφθούν αναλόγως από τις επόμενες γενιές , όταν συνταξιοδοτηθούν. Συνεπώς, η σύνταξη που θα λάβει ένας συνταξιούχος του διανεμητικού συστήματος εξαρτάται από την αναλογία εργαζομένων/συνταξιούχων όταν βγαίνει στην σύνταξη και από το ύψος των μισθών που λαμβάνουν οι εργαζόμενοι (όσο πιο υψηλός ο μισθός, τόσο υψηλότερη εισφορά που καταβάλλεται àυψηλότερες συντάξεις διανέμονται).

Πότε με συμφέρει να έχω διανεμητικό σύστημα; Όταν η αναλογία εργαζομένων/συνταξιούχων είναι υψηλή και όταν οι εισφορές αυτών των εργαζομένων είναι επίσης υψηλές (εξαιτίας του γεγονότος ότι παίρνουν υψηλούς μισθούς), κατά την περίοδο που είμαι συνταξιούχος.

Οι περισσότερες χώρες χρησιμοποιούν ένα συνδυασμό των δύο βασικών συστημάτων που προαναφέρθηκαν, παρέχοντας μια-συνήθως μικρή- κρατική σύνταξη, η οποία χρηματοδοτείται είτε από τον κρατικό προϋπολογισμό , είτε από το διανεμητικό χαρακτήρα του ισχύοντος συστήματος, στην οποία προστίθεται μια δεύτερη σύνταξη που είναι απόρροια της κεφαλαιοποίησης επενδυμένων εισφορών που προέκυψαν καθ’ όλη τη διάρκεια του εργασιακού βίου του εκάστοτε εργαζομένου.

Ένα απλό παράδειγμα

Έστω μια οικονομία με 5 εργαζόμενους και 2 συνταξιούχους. Υποθέτουμε ότι οι 2 συνταξιούχοι έχουν καταβάλλει στο παρελθόν περίπου ίδιο ποσό ασφαλιστικών εισφορών και άρα δικαιούνται ίδιο ύψος σύνταξης, καθώς επίσης και ότι καθένας από τους 5 εργαζομένους λαμβάνει μηνιαίο εισόδημα ύψους €1.000 , εκ των οποίων τα €200 πηγαίνουν για πληρωμή των ασφαλιστικών του εισφορών (υποθέτουμε ότι καταβάλλεται το 20% του εισοδήματος του εργαζομένου για συντάξιμα, χωρίς να ασχολούμαστε στο παράδειγμα για τις εισφορές που πληρώνει για περίθαλψη κλπ.). Επιπλέον, θεωρούμε ότι το κράτος έχει επιλέξει να δίνει εθνική σύνταξη ύψους €300 σε κάθε συνταξιούχο, την οποία χρηματοδοτεί από τα έσοδα που εισπράττει από φόρους (και άρα όχι από τις εισφορές των εργαζομένων). Συνεπώς, τα μηνιαία έσοδα του ασφαλιστικού ταμείο (πχ. ΕΦΚΑ) από τις εισφορές των εργαζομένων είναι 200×5 = €1000 . Τα €1000 θα διανεμηθούν ισόποσα στους 2 συνταξιούχους της οικονομίας (δηλαδή θα λάβει ο καθένας τους €500), εφόσον είχαν καταβάλλει τις ίδιες ασφαλιστικές εισφορές. Εν τέλει, ο καθένας από τους 2 συνταξιούχους θα λάβει σύνταξη ίση με το άθροισμα της εθνικής σύνταξης που έχει επιλέξει να δώσει το κράτος συν το ποσό που του αναλογεί από τις εισφορές που πληρώνουν οι σημερινοί εργαζόμενοι. Άρα, η μηνιαία σύνταξη του κάθε συνταξιούχου θα είναι ίση με 300+500= €800 .

Παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργία ενός διανεμητικού συστήματος

  • Οικονομική μεγέθυνση: Όσο περισσότερο μεγεθύνεται μια οικονομία, όσο δηλαδή αυξάνονται το συνολικό εισόδημα που παράγεται εντός της, τόσο υψηλότερες και οι συνολικές ασφαλιστικές εισφορές που καταβάλλουν οι εργαζόμενοι και άρα τόσο υψηλότερες οι συντάξεις που δίνονται στους συνταξιούχους. Αντίθετες συνέπειες θα έχει για το ύψος των καταβληθεισών συντάξεων μια ενδεχόμενη οικονομική ύφεση.
  • Μετανάστευση: Η είσοδος μεταναστών που επρόκειτο να προσφέρουν εργασία σε μία χώρα επιδρά θετικά στη λειτουργία του διανεμητικού της συστήματος ασφάλισης. Η εξήγηση σε αυτό είναι απλή : μια εξωγενής αύξηση του λόγου εργαζομένων/συνταξιούχων (εξαιτίας της αύξησης των εργαζομένων, χωρίς την ανάλογη αύξηση των συνταξιούχων) επιφέρει αυτόματα αύξηση των εσόδων των ασφαλιστικών ταμείων, η οποία διανέμεται στους συνταξιούχους. Στον αντίποδα, η μετανάστευση από μια χώρα προς μιαν άλλη, επιδρά αρνητικά για την πρώτη καθώς στερεί οικονομικούς πόρους που θα προέκυπταν από εν δυνάμει εργαζομένους. Να σημειωθεί εδώ, ότι ο παράγοντας «μετανάστευση» συνδέεται άμεσα με την οικονομική μεγέθυνση της οικονομίας. Για παράδειγμα, όπως επιβεβαιώνεται από στοιχεία της παγκόσμιας βιβλιογραφίας, πολιτικές προσέλκυσης μεταναστών συνδέονται και με υψηλότερους ρυθμούς μεγέθυνσης.
Πίνακας 1: Εισερχόμενοι – Εξερχόμενοι μετανάστες 1991- 2017 (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ)
  • Αριθμός Γεννήσεων: Έχοντας αναφέρει όλα τα παραπάνω, είναι ευνόητο γιατί ο αριθμός των γεννήσεων σε μια χώρα συμβάλλει καθοριστικά στη βιωσιμότητα ή μη του ασφαλιστικού της συστήματος. Όσο περισσότερες οι γεννήσεις, τόσο μεγαλύτερο σε εύρος το «αυριανό» εργατικό δυναμικό. Τα δημογραφικά στοιχεία τόσο για τη χώρα μας, όσο και για τις περισσότερες χώρες της δύσης δεν είναι, ωστόσο, ευοίωνα. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρούμε μια δραστική μείωση των γεννήσεων, που σε συνδυασμό με την αύξηση του προσδόκιμου της ζωής εξαιτίας της εξέλιξης της ιατρικής φαίνεται να επιβαρύνει σε δυσβάσταχτα τα διανεμητικά ασφαλιστικά συστήματα. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ο εξής : μείωση των νέων εργαζομένων (μείωση γεννήσεων) και παράλληλη παράταση του χρονικού διαστήματος κατά το οποίο ένας συνταξιούχος λαμβάνει σύνταξη (αύξηση προσδόκιμου ζωής). Το Γράφημα 1 και ο Πίνακας 2 που ακολουθούν αναπαριστούν τόσο την αύξηση των ατόμων με ηλικία μεγαλύτερη των 65 ετών ως ποσοστό του συνολικού ελληνικού πληθυσμού (γήρανση πληθυσμού), όσο και τη μείωση των γεννήσεων από την άλλη.
Γράφημα 1: Ποσοστιαία κατανομή του πληθυσμού για τα έτη 1951-2011 και 2018 (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ)
Πίνακας 2 : Γεννήσεις – Θάνατοι στην Ελλάδα (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ)

Συμπεράσματα

Έχουν, λοιπόν, κάποια βάση τα επιχειρήματα του τύπου «Μα τα έχουμε πληρώσει αυτά τα χρήματα, γιατί μας τα κόβουν; » που ακούσαμε τα τελευταία χρόνια από Έλληνες συνταξιούχους που υπέστησαν περικοπές στις συντάξεις τους ένεκα της κρίσης ; Η αλήθεια είναι πως δεν έχουν, εξαιτίας του διανεμητικού χαρακτήρα του ισχύοντος συστήματος ασφάλισης. Οι συνταξιούχοι, όπως και όλες υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες πληθυσμού πλήρωσαν την κρίση με μείωση των εισοδημάτων τους, καθώς τα ασφαλιστικά ταμεία εισέπρατταν- εξαιτίας της πτώσης των εισοδημάτων των εργαζομένων- λιγότερες εισφορές προς διανομή σε συνταξιούχους . Συνεπώς, οι συντάξεις μειώθηκαν κατά έναν μάλλον λογικό τρόπο. Να επισημάνουμε, τέλος, ότι το παραπάνω επιχείρημα θα ευσταθούσε αν στη χώρα μας είχαμε κεφαλαιοποιητικό σύστημα ασφάλισης .

Εν κατακλείδι, αξίζει να σημειώσουμε σε τι θα πρέπει να προσδοκούν οι σημερινοί εργαζόμενοι( με δεδομένο ότι θα συνεχίσουμε με διανεμητικό σύστημα ασφάλισης) , έτσι ώστε να λάβουν υψηλές συντάξεις. Επειδή οι προβλέψεις για τα δημογραφικά στην Ελλάδα δεν είναι θετικές, οι σημερινοί εργαζόμενοι που θέλουν να λάβουν υψηλή σύνταξη θα πρέπει να επιθυμούν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας μακροπρόθεσμα, οι οποίοι θα δώσουν ευκαιρίες απασχόλησης σε μεγαλύτερο αριθμό εργαζομένων (είτε από την εγχώρια αγορά εργασίας, είτε από μετανάστευση) , οι οποίοι με τη σειρά τους θα συνεισφέρουν στα ασφαλιστικά ταμεία με τις εισφορές τους. Ιδανικά, θα επιθυμούσαν επενδύσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας, που θα απασχολήσουν εξειδικευμένο προσωπικό με υψηλές δεξιότητες, το οποίο θα λαμβάνει υψηλούς μισθούς και άρα θα πληρώνει μεγαλύτερες εισφορές .

[1] Το επενδυτικό Fund αποτελεί μορφή επένδυσης που πραγματοποιείται συνήθως από ασφαλιστικά ταμεία και μεγάλους επενδυτές με σκοπό αποδοσεις μεγαλύτερες από αυτές που θα επέφερε ένα τραπεζικό ίδρυμα.

  • διαΝΕΟσις, Η Ελληνική Οικογένεια και το Δημογραφικό Πρόβλημα
  • Η κοινωνική πολιτική σε δύσκολους καιρούς, Μάνος Ματσαγγάνης
  • Συντάξεις για νέους , Μιλτιάδης Νεκτάριος, Πλάτων Τήνιος, Γιώργος Συμεωνίδης
  • Το ασφαλιστικό και η κρίση, Τάσος Γιαννίτσης
  • ΕΛΣΤΑΤ

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΣΠΑΝΟΣ

Ο Βαγγέλης είναι μεταπτυχιακός φοιτητής οικονομικών (MSc in Economics) στο Tilburg University και πτυχιούχος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.