Πολλά έχουν ειπωθεί για τον αριθμό π και την σημασία του στις θετικές επιστήμες. Έχει μελετηθεί, εξηγηθεί και συνεχίζει να συναρπάζει με τις ιδιότητες του. Το γράμμα «π» όμως συνοδεύει και ένας άλλος μύθος, αυτός του πληθωρισμού. Πολλά ακούγονται για αυτόν, αλλά λίγα αναλύονται. Ακόμα και αν η έννοια του πληθωρισμού είναι μία από τις κυριότερες και ουσιαστικότερες για την λειτουργία της αγοράς, ακόμα και αν η ρύθμιση του είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα εντός της ΕΕ, συνεχίζει να αποτελεί μία από αυτές τις σκοτεινές έννοιες που ακούμε πολύ και καταλαβαίνουμε λίγο.
Ποια είναι όμως η αλήθεια πίσω από τον μύθο;
O επίσημος ορισμός του πληθωρισμού, σε ένα κοινό οικονομικό εγχειρίδιο είναι κάπως έτσι: Πληθωρισμός είναι η τάση αύξησης ή μείωσης του γενικού επιπέδου των τιμών στην οικονομία. Όταν οι τιμές αυξάνονται, λέμε πως έχουμε θετικό πληθωρισμό. Όταν μειώνονται, είναι αρνητικός.
Για να γίνει η έννοια αυτή πιο σαφής, ας δούμε ένα παράδειγμα. Έστω κάθε νοικοκυριό, με εισόδημα 190€ έχει ένα «καλάθι αγαθών», μία μηνιαία λίστα εξόδων, η οποία παραμένει σταθερή. Αυτή αποτελείται από κρέας, ηλεκτρική ενέργεια και ένδυση. Η αύξηση ή μείωση των τιμών των αγαθών που βρίσκονται σε αυτό το καλάθι για μεγάλο χρονικό διάστημα μάς δείχνει τον θετικό ή αρνητικό πληθωρισμό αντίστοιχα της οικονομίας.
Σκεφτείτε λοιπόν πως για τους επόμενους 10 μήνες η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνεται σταδιακά από 100€ σε 150€. Δεν μπορείτε πλέον να αγοράσετε μία ποσότητα από το κάθε αγαθό και συνεπώς γίνεστε σχετικά φτωχότερος. Αν από την άλλη αντί για την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας, αυξανόταν η τιμή των ποδηλάτων, εσάς δεν θα σας απασχολούσε αφού δεν αγοράζετε ποδήλατα, δεν βρίσκονται μέσα στο «καλάθι σας». Ο πληθωρισμός θα αυξανόταν λίγο έως καθόλου. Στην Ολλανδία όμως, τα ποδήλατα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των πολιτών, είναι ένα αγαθό που βρίσκεται μέσα στο καλάθι τους. Μάλιστα σε ορισμένες πόλεις υπάρχουν περισσότερα ποδήλατα από ότι αυτοκίνητα. Η αύξηση λοιπόν της τιμής των ποδηλάτων θα είχε σημαντικότερα αποτελέσματα. Δεν έχουν λοιπόν όλα τα προϊόντα σε κάθε οικονομία την ίδια πληθωριστική βαρύτητα. Σε πραγματικά δεδομένα όμως, όπου το «καλάθι» αποτελείται από πολλά διαφορετικά αγαθά, η μεταβολή μόνο σε ένα δεν είναι αρκετή. Γι’ αυτό ο ορισμός αναφέρεται σε μακροχρόνια γενική αύξηση τιμών. Οι τιμές πολλών αγαθών που βρίσκονται στο «καλάθι» ενός μέσου καταναλωτή πρέπει να αυξάνονται για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα, πχ 1 έτος.
Ένα επίσης σημαντικό στοιχείο του πληθωρισμού που πρέπει να εξηγήσουμε είναι η άμεση σχέση του με τον μισθό. Για αρχή, για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα την σύνδεση αυτή, πρέπει να κατανοήσουμε την βασική «δύναμη» των οικονομικών: την δύναμη της αγοράς, τον νόμο προσφοράς και ζήτησης. Έστω πως υπάρχουν 20 τηλεοράσεις στην αγορά και 15 εργαζόμενοι, ο καθένας από τους οποίους αγοράζει με τον μισθό του 1 τηλεόραση. Αν ο μισθός μου διπλασιαστεί θα μπορώ να αγοράσω δύο τηλεοράσεις. Αν ο μισθός και του γείτονά μου διπλασιαστεί , θα μπορέσει κι αυτός να αγοράσει 2 τηλεοράσεις. Αν και ο μισθός άλλων τριών συναδέλφων μου διπλασιαστεί, θα μπορέσουν κι αυτοί να αγοράσουν 2 τηλεοράσεις αντί για μία. Μέχρι δηλαδή να πουληθούν και οι 5 επιπλέον τηλεοράσεις που δεν μπορούσαν να αγοραστούν πριν. Τι γίνεται όμως αν ο μισθός όλων των εργαζομένων διπλασιαστεί ενώ οι τηλεοράσεις παραμείνουν μόνο 20; Δεν υπάρχουν 30 τηλεοράσεις για όλους, έτσι ώστε όλοι να μπορέσουν να αγοράσουν μία παραπάνω. Αφού υπάρχει μεγάλη ζήτηση τηλεοράσεων, η τιμή τους αυξάνεται. Μακροχρόνια λοιπόν η τιμή των 20 τηλεοράσεων θα αυξηθεί και οι 15 εργαζόμενοι θα έχουν από 1 τηλεόραση όπως και πριν. Σε αυτό το παράδειγμα βλέπουμε λοιπόν πως οι γενική αύξηση μισθών, αύξησε τελικά και τις τιμές. Αντίστοιχα μια γενική αύξηση των τιμών, αυξάνει εν τέλει και τους μισθούς. Αν οι τιμές των τηλεοράσεων αυξηθούν, δεν θα μπορούμε να αγοράσουμε μία τηλεόραση όπως πριν. Η αύξηση των τιμών όμως μπορεί να προσφέρει περισσότερα κέρδη στις επιχειρήσεις και αυτές να ανεβάσουν τους μισθούς ή διαφορετικά οι ίδιοι οι εργαζόμενοι θα διαπραγματευτούν υψηλότερο μισθό που να ανταποκρίνεται στις νέες συνθήκες. Τελικά, αυτή την φορά ο μισθός αυξάνεται τόσο όσο χρειάζεται ώστε όλοι να μπορούν να αγοράσουν μία τηλεόραση όπως πριν. Ποιο ήταν λοιπόν το αποτέλεσμα; Ουσιαστικά δεν έχασα από την αύξηση των τιμών και δεν κέρδισα από την αύξηση των μισθών. Το ένα γεγονός ήρθε και «έσβησε» το αποτέλεσμα του άλλου. Η οικονομία εξισορρόπησε ξανά, απλά σε ένα μεγαλύτερο επίπεδο τιμών.
Το παράδοξο του πληθωρισμού
Αφού λοιπόν η θεωρία μας λέει πως τίποτα δεν αλλάζει από την αύξηση του πληθωρισμού, γιατί κράτη και ΕΕ επενδύουν τόσο χρόνο και προσπάθεια στη μείωση του; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, πρέπει πρώτα να δούμε την ουσία του πληθωρισμού: Και γιατί λοιπόν οι τιμές συνεχώς αυξάνουν;
Τα αίτια του πληθωρισμού είναι πολλές φορές σημαντικότερη πηγή πληροφοριών από το ποσοτικό μέγεθός του. Ο πληθωρισμός μπορεί να αυξάνεται λόγω κρατικού δανεισμού ή τύπωση νομισμάτων. Τα εισοδήματα έτσι αυξάνονται αλλά με έναν τρόπο, ο οποίος δεν βασίζεται σε πραγματική οικονομική ανάπτυξη. Ο κρατικός δανεισμός απαιτεί τόκο και οδηγεί σε αύξηση χρέους, ενώ η αύξηση της ποσότητας χρήματος κάνει λιγότερο σπάνιο και άρα λιγότερο σημαντικό το εθνικό νόμισμα με αποτέλεσμα να χάνει την ουσία του. Οι τιμές τελικά θα αυξηθούν και η αύξηση εισοδήματος δεν θα έχει κάποια ουσιαστική σημασία.
Το παράδοξο είναι πως ο υψηλός πληθωρισμός δεν προκαλείται μόνο από προβλήματα στην ανάπτυξη ή οικονομικούς κινδύνους Για παράδειγμα καθώς όλο και περισσότερες χώρες αναπτύσσονται γρήγορα και αυξάνεται η παγκόσμια παραγωγή, πρώτες ύλες όπως το πετρέλαιο γίνονται όλο και πιο σπάνιες. Οι επιχειρήσεις που το χρησιμοποιούν πρέπει να πληρώσουν περισσότερο για να το βρουν και να το αγοράσουν, άρα το κόστος παραγωγής τους αυξάνεται. Όταν ένα προϊόν χρειάζεται περισσότερα χρήματα για να παραχθεί, η τιμή του αυξάνεται, ώστε να καλυφθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι από την αύξηση του κόστους. Συνεπώς οι τιμές των προϊόντων αυξάνονται και δημιουργείται θετικός πληθωρισμός.Παράλληλα,αν μειωθούν οι φόροι, αυξάνοντας έτσι το τελικό ποσό που μπορούμε να διαθέσουμε για κατανάλωση, τότε όπως είδαμε στο
παράδειγμα με τις τηλεοράσεις, λόγω του περιορισμένου αριθμού αγαθών οι τιμές θα αυξηθούν.
Ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα του πληθωρισμού;
- Αν λοιπόν πολλά από τα αίτια πίσω από τον πληθωρισμό, όπως η οικονομική ανάπτυξη, η αύξηση μισθών και η μείωση φόρωνείναι θετικά, γιατί ο πληθωρισμός αντιμετωπίζεται σαν δυσοίωνος οικονομικός δείκτης; Στα πλαίσια αυτού του άρθρου θα δώσουμε τρεις κύριες εξηγήσεις: A. Οι τιμές έχουν την τάση να αυξάνονται γρηγορότερα ή ευκολότερα από την παραγωγή και τους μισθούς. Το κυριότερο πρόβλημα λοιπόν είναι πως δεν αυξάνονται όλα με τον ίδιο ρυθμό. Για λόγους απλούστευσης προηγουμένως είπαμε πως μία αύξηση των τιμών κατά 2% θα επιφέρει και αύξηση μισθών κατά 2%. Αυτό στην πραγματική οικονομία γίνεται είτε εξαιρετικά ετεροχρονισμένα, είτε με μεγάλες ποσοστιαίες αποκλίσεις. Πολύ σπάνια, η αύξηση μισθών θα ακολουθήσει ισότιμα την αύξηση των τιμών ή/και το αντίστροφο.
- Καθώς οι τιμές συνεχώς αυξάνουν, δεν υπάρχει το κίνητρο της αποταμίευσης. Αν έχω 100€ κάτω από το στρώμα μου, φοβούμενος πως οι τιμές θα αυξηθούν, θα αγοράσω σήμερα τα αγαθά που θέλω. Η αποταμίευση όμως είναι ίση με την επένδυση. Οι αποταμιεύσεις μιας οικονομίας είναι αυτές που επενδύονται στον παραγωγικό κλάδο ώστε να αυξηθούν οι ποσότητες παραγωγής. Η αποταμίευση είναι η κινητήριος δύναμη της ανάπτυξης. Αν λοιπόν υπάρχει πληθωρισμός, ξοδεύω τις αποταμιεύσεις μου και ζητάω ακόμα περισσότερες τηλεοράσεις. Πώς θα μπορέσει όμως η παραγωγή να με προφτάσει χωρίς την αποταμίευση που ήταν και η κύρια πηγή επενδυτικών κεφαλαίων της;
- Πηγαίνοντας λίγο βαθύτερα, θα ανακαλύψουμε πως το μεγαλύτερο πρόβλημα του πληθωρισμού είναι ότι δημιουργεί αβεβαιότητα. Μας αποτρέπει από το να κάνουμε σίγουρες προβλέψεις για το μέλλον, κι αυτό είναι εμπόδιο για όλους του οικονομικούς δρώντες.
Πώς ελέγχεται ο πληθωρισμός;
Η απάντηση είναι πολύ δύσκολη. Όχι μόνο υπάρχει πλήθος παραγόντων και αλληλεπιδράσεων που καθορίζουν το μέγεθος του πληθωρισμού, αλλά και τις περισσότερες φορές μπορούμε να διακρίνουμε και να ποσοτικοποιήσουμε όλους αυτούς τους παράγοντες όταν ο πληθωρισμός έχει ήδη αυξηθεί, όταν δηλαδή είναι ήδη πολύ αργά. Σαφώς υπάρχουν μέθοδοι και συστήματα που μας επιτρέπουν να τον αναλύσουμε και να τον περιορίσουμε. Ο απόλυτος έλεγχος του όμως είναι αδύνατος. Η πιο σοφή απάντηση ίσως θα ήταν πως πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτόν. Το πρόβλημα της ακρίβειας είναι κάτι που απασχολεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα τις αναπτυγμένες χώρες. Η λύση δεν θα βρεθεί μόνο στον αποτελεσματικότερο έλεγχο του πληθωρισμού αλλά και στον συνδυασμό άλλων οικονομικών πολιτικών επικεντρωμένων στην παραγωγή και στην πραγματική οικονομία, πολιτικών πιο σταθερών και προβλέψιμων.
- «Εισαγωγή στην οικονομική» D. Begg, G. Vernasca–Εκδόσεις Κριτική
- «Μακροοικονομική και το χρηματοπιστωτικό σύστημα» Ν. Mankiw–Εκδόσεις Gutenberg
- «Εισαγωγή στις Μακροοικονομικές έννοιες» Βαβούρας Σ., Μανωλάς Α. – Εκδόσεις Παπαζήση
- «Η οικονομία με απλά λόγια» Λιανός Π. Θεόδωρος – Εκδόσεις Παπαζήση
ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
Η Μαρία είναι φοιτήτρια του τμήματος Διεθνών Ευρωπαϊκών και Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και σύντομα φοιτήτρια του Πανεπιστημίου Παρισιού 1 Panthéon-Sorbonne όπου και θα ολοκληρώσει τις προπτυχιακές σπουδές της. Πραγματοποιεί την πρακτική της στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και συμμετέχει σε έρευνες ευρωπαϊκών οικονομικών σχέσεων.